قوانین و مقررات مربوط به اتباع خارجه در جمهوری اسلامی ایران

تعاریف

مقصود از اتباع خارجی، موضوع ماده ۱۸۰ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی فرهنگی که از این پس - قانون نامیده می‌شود، افرادی هستند(گذرنامه - پناهنده - مهاجر - آواره) که تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران را ندارند و تحت عناوین زیر متقاضی ورود به کشور جمهوری اسلامی ایران هستند و تابعیت خارجی آنها مورد قبول دولت جمهوری اسلامی ایران است.

عنوان تعریف
پناهنده به شخصی اطلاق می‌گردد که به علت ترس موجه از اینکه به دلایل مربوط به نژاد یا مذهب، ملیت یا عضویت در بعضی گروه‌های اجتماعی یا داشتن عقاید سیاسی تحت شکنجه قرار گیرد و در خارج از کشور محل سکونت خود بسرمی‌برد و نمی‌تواند و یا بعلت ترس مذکور نمی‌خواهد خود را تحت حمایت آن کشور قرار دهد.
آواره فردی است که به دلیل وقوع جنگ داخلی یا بین‌المللی، بدون تشریفات قانونی، کشور متبوع خود را ترک یا وادار به ترک آن گردد. اما نمی‌تواند برابر کنوانسیون ۱۹۵۱ و پروتکل ۱۹۶۷ ژنو و ملحقات آن بیم موجه از اذیت و آزار را به اثبات برساند.
مهاجر فردی است که متقاضی اقامت در جمهوری اسلامی ایران باشد و درخواست وی مورد قبول جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته باشد.
دارنده گذرنامه فردی است که در چارچوب قوانین و مقررات داخلی و بین‌المللی و با اجازه مخصوص وارد کشور می‌شود.

متن ماده ۱۸۰ قانون برنامه سوم توسعه

بمنظور ایجاد تمرکز در سیاست گذاری امور اتباع خارجی (آواره - پناهنده - مهاجر و اتباع خارجی دارنده گذرنامه) در زمینه ورود، اسکان، اخراج، اشتغال، آموزش، بهداشت و درمان و روابط بین‌الملل، شورای هماهنگی اجرایی اتباع بیگانه به ریاست وزیر کشور و عضویت وزیران آموزش و پرورش، اطلاعات، امور خارجه، کار و اموراجتماعی، بهداشت درمان و آموزش پزشکی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، فرماندهی نیروی انتظامی و رئیس جمعیت هلال احمر تشکیل می‌گردد. تصمیمات شورای مذکور پس از تأیید هیئت وزیران قابل اجرا خواهد بود.

آئین نامه اجرایی این ماده به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی، کشور و اطلاعات به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

آیین نامه اجرایی ماده ۱۸۰ قانون برنامه سوم توسعه

هیات وزیران در جلسه ۱۳۷۹ آئین نامه اجرایی ماده ۱۸۰ را تصویب که برخی از مواد آن بشرح ذیل می‌باشد:

ماده ۳

منظور از ایجاد تمرکز در سیاستگذاری امور اتباع بیگانه تعیین سیاستهای اجرایی حاکم بر امور اتباع بیگانه، تهیه و تصویب طرحها و برنامه‌ها، پیشنهاد بودجه مورد نیاز طرحها، نظارت بر حسن اجرای سیاستهای مصوب شورا و ایجاد وحدت نظر و رویه در تمشیت کلیه امور مدیریت اتباع بیگانه است.

تبصره ۲ - کلیه سازمانهای ذیربط که بنحوی از انجا با امور اتباع خارجی مرتبط می‌باشند باید پیشنهادهای خود را قبل از طرح در شورای امنیت کشور، هیات وزیران و شورایعالی امنیت ملی در شورا مطرح نمایند، و درخصوص نیروهای نظامی هرگونه هماهنگی و همکاری بین شورا و ستاد کل نیروهای مسلح بر اساس آئین نامه‌ای خواهد بود که به پیشنها دو مرجع یادشده و به تصویب فرماندهی معظم کل قوا می‌رسد.
ماده ۴

بمنظور پیشنهاد طرحهای اجرایی و دستورالعملهای لازم و انجام مطالعات و برنامه‌ریزیهای متناسب با قوانین و مقررات و خط مشی دولت جمهوری اسلامی ایران و ایجاد هماهنگی اجرایی در بین سازمانهای عمل کننده، کارگروه(کمیته) دائمی اتباع بیگانه به ریاست و تحت نظر دبیر شورا دروزارت کشو و با شرکت مدیران کل یا مدیر مربوط در وزارتخانه‌ها و نهادهای عضو با معرفی بالاترین مقام اجرایی هردستگاه هر پانزده روز یکبار تشکیل می‌گردد.

تبصره ۲ - کار گروههای (کمیتهای) فرعی اتباع بیگانه در استانها در صورت لزوم و پس از تصویب شورا با حضور مدیران استانی وزارتخانها و نهادهای عضو به ریاست استاندار و بمنظور اجرای مصوبات وشورا تشکیل می‌گردد. تبصره ۳ - کار گروه(کمیته) دائمی اتباع بیگانه بر حسب نیاز، کمیسیونهای تخصصی و کارشناسی موضوعات اتباع بیگانه را بامسئولیت یکی از اعضای کارگروه(کمیته) تشکیل می‌دهد. تبصره ۴ - تعداد اعضاء و نحوه تشکیل جلسات کمیسیونهای تخصصی توسط کارگروه(کمیته) دائمی اتباع بیگانه تعیین و مشخص خواهد شد.
ماده ۶

کلیه اختیارت کارگروه(کمیته) دائمی پناهندگان موضوع آئین نامه اجرایی پناهندگان مصوب ۲۵/۹/۱۳۴۲ در طول برنامه سوم به کار گروه(کمیته) دائمی اتباع بیگانه موضوع این آئین نامه محول می‌شود.

ماده ۸

اختیارات هیات وزیران، موضوع قسمت اخیرماده (۱۸۰) قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اجرای اصل یکصدوسی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به مدت ۲ سال به اکثریت وزرای عضوشورا واگذار می‌شود و مصوبات آن بارعایت ب ماده (۱۹) آئین نامه داخلی هیات دولت قابل ابلاغ است.

گر چه تعاریف جدیدی از اتباع خارجی مقیم جمهوری اسلامی ایران ارائه شده لیکن تا بحال مقررات مربوط به چگونگی پذیرش، اسکان، تردد، ازدواج، استملاک، تحصیل تابعیت و... مشکلات متعددی که اتباع خارجی خصوصاً آوارگان در طی مدت اقامتشان در ابعاد مختلف اقتصادی، آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، امنیتی برپیکره نظام جمهوری اسلامی ایران وارد نموده‌اند بصورت مدون تصویب نگردیده ولی کمیسیونهای تخصصی و کار گروه دائمی اتباع بیگانه ضمن هماهنگی با وزارتخانه‌ها و سازمانها و کارشناسان ذیربط در جهت شناخت مشکلات و ارائه پیشنهادات بمنظور حل آن، گامهای بلند و موثری برداشته‌اند که امید است در آینده نزدیک و قبل از پایان بر نامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی راه کارهای جدید پس از تصویب به مرحله اجراء درآید. لازم به یادآوری است که علی رغم تهیه پیش نویس قانون جدید ورود و اقامت اتباع خارجه، قانون جدید تابعیت و آئین نامه جدید نحوه پذیرش اتباع خارجی، بعلت طی نشدن مراحل قانونی آن، کماکان قوانین آئین نامه‌های قبلی در حال اجراء می‌باشد.

آئین نامه پناهندگان مصوب ۱۳۴۲

هیئت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۴۲ بنا به پیشنهاد شماره ۳۶۸۵/م -۱۴/۹/۴۲ وزارت کشور آئین نامه پناهندگان را به شرح زیر تصویب نمودند:

مقصود از پناهنده فردی است که بعلل سیاسی، مذهبی، نژادی، یا عضویت در گروههای خاص اجتماعی از ترس جان و شکنجه خود و افراد خانواده اش که تحت تکفل او می‌باشد به کشور ایران پناهنده شود.
پناهنده بطریق زیر شناخته شود:
  • الف - عبور شخص یا اشخاص از منطقه مرزی بخاک ایران
  • ب - تقدیم درخواست از طریق یکی از خارجیان ساکن خارج از ایران مبنی برپناهندگی ورود به ایران
  • ج - تقدیم درخواست خارجیان مقیم ایران دایر بقبول پناهندگی

تبصره - در مورد مندرج در بند الف پناهنده بمحض ورود بخاک ایران باید خود را به اولین پاسگاه مرزی یا مقام رسمی صلاحیتدار دولتی معرفی و چنانچه اسلحه‌ای با خود داشته باشددر مقابل اخذ رسید بمقامات ایرانی تحویل و تقاضای خود را تسلیم نماید.مقام مزبور تقاضا را قبول و شخص پناهنده را به مرزبانی منطقه معرفی خواهند نمود. مرزبانی اطلاعات لازم را از متقاضی کسب نموده تقاضاو اطلاعات را از طریق استانداری یا فرمانداری به وزارت کشور ارسال می‌دارد.

برای رسیدگی به امور پناهندگان کمیته‌ای در وزارت کشور بنام کمیته دائمی پناهندگان تحت نظر معاون وزارت کشور با حضور نمایندگان عالیرتبه وزارت امور خارجه، وزارت کار و خدمات اجتماعی، اداره دوم ستاد بزرگ ارتشتاران، سازمان اطلاعات و امنیت کشور - شهربانی کل کشور، ژاندارمری کل کشور (سازمان امور مرزی) مدیر کل سیاسی و رئیس ادراه سیاسی وزارت کشور تشکیل می‌گردد.

تبصره ۱ - کمیته دائمی می‌تواند در صورت لزوم کمیته فرعی را در استانها و شهرستانها با حضور استاندار یا فرماندار و نمایندگان ارتش -سااک - ژاندارمری، شهربانی کل تشکیل دهد.

تبصره ۲ - کمیته می‌تواند در صورت لزوم برای کسب اطلاعات و بررسی و تبادل نظر از نمایندگان سازمانهای دیگر دعوت نماید.

قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران مصوب ۱۳۱۰/۲/۱۹ و اصلاحات بعدی

ماده محتوا
ماده اول هر یک از اتباع خارجه برای ورود و اقامت و خروج از ایران باید اجازه مامورین مربوطه ایران را تحصیل نمایند.
ماده دوم اجازه ورود به ایران و عبور از آن بوسیله ویزای مامورین ایران در خارجه در روی تذکره و اوراق و شهادتنامه‌های هویت صادره از طرف دولت متبوعه هرکس تحصیل می‌شود مامورین ایران در خارجه در موارد ذیل باید از دادن ویزا خودداری نمایند:
  • الف) درصورتی که صحت اسناد ارائه شده را تردید نمایند.
  • ب) اشخاصی که مطابق قوانین ایران تبعه ایران محسبوب شده و بخواهند با اوراق تابعیت غیرایرانی به ایران مسافرت کنند.
  • ج) اگر حصور خارجی در ایران برضد امنیت مملکت و یانظم عمومی و یا بجهات دیگری منافی مصالح مملکتی باشد.
  • د) اگر خارجی در ایران سابقه محکومیت بجنحه مهم و یا جنایت داشته و یا در مملکت خارجه محکوم بجنحه و یا جنایت شده باشد.
  • ه) اگر خارجی قبلاً از ایران اخراج شده باشد.
  • و) اگر حضور خارجی در ایران بملاحظه حفظ الصحه عمومی و یا عملیات منافی عفت صلاح نباشد.
  • ز) اگر خارجی نتواند اثبات نماید که وسایل تحصیل معاش خود را درایران بوسیله سرمایه یا مشاغل مفیده خود دارا می‌باشد. ویزای مامورین ایران در خارجه علاوه بر حق ورود با مراعات مقررات ماده ۲ حق سی روز اقامت در ایران را نیز بدارنده می‌دهد. مواردی که از طرف دولت ترتیب خاصی مقرر بوده است از این قاعده مستثنی می‌باشد.

اصلاحیه قانون ۱۳۳۷/۲/۳- روادیدیکه مامورین ایران در خارجه به بیگانگان می‌دهند علاوه بر حق ورودبا مراعات ماده سوم قانون ورود و اقامت اتباع بیگانه حق نود روز اقامت در ایران را نیز بدارنده می‌دهد.

تبصره: دولت می‌تواند در موارد استثنائی ترتیب خاصی بدهد.

تبصره -۱۳۵۰/۳/۳۱

تبصره ۱: ماموران مرزی مجاز از طرف شهربانی کل کشور می‌توانند برای خارجیان روادید عبور صادر نمایند.

تبصره ۲: شهربانی کل کشور در مرکز و شهربانیهای مراکز استان و شهرستان می‌توانند برای خارجیان مقیم روادید بازگشت به ایران صادر نمایند.